- HAKASYA ÖZERK CÜMHURIYETI

HAKASYA ÖZERK CÜMHURIYETI

Tarihi

Hakaslar Türk boyu olup Güney Doğu Sibirya da yaşamaktadır. Hakaslar 18. yy. da Sovyetler Birliğine katılırnş, 1930 da Özerk bölge statüsüne kavuşmuşlardır. Hakaslar Budist, ürtodoks, Hristiyan ve Müslüman inancına sahiptirler.
Hakasların iki biıı yılı aşan tarihleri onların bir Kırgız grubu olduğunu göstermektedir.
Tanrı Dağı Kırgızlarının dünyaca ünlü büyük destanları Manas da bu tarihi olaydan bahsetmektedir. Manas Dcstanı'nın anlattığına göre Tanrı Dağı Kırgızları Yenisey bölgesinden bugünkü vatanlarıiki Manas Han önderliğinde göç etmişlerdir. IXX yüzyıl Çin kaynakları Kırgızlardan "Heges" veya "KieKiaSe" adıyla bahsetmektedir. Sonraki yıllarda Tanrı Dağı Kırgız boylarının Müslümanlaşma ve yaşanılan bölgeler arasındaki mesafenin uzak olması nedeniyle Y'enisey Kırgızları'nın ayrı bir kiınlik benimsemesini ve Hakas adını kabullenmeleri sonucunu doğurmuştur.

Coğrafi Yapı

Yiizölçümü 61.900 km^{2 dir.}

Yenisey Irmağının yukarı kesimindeki geniş Minusiıısk Havzasının batı yarısında yer alır. Yenisey Irmağının kollarından, Abakan Irmağı bölgenin ortasından geçer. Irmak vadisinin güneyinde, Karagoş Dağında 2.930 m'ye kadar yükselen Batı Sayan Dağları bulunur. Kuzeyindeki Akaban ile Kuznetsk Alatau Dağlarının cn yüksek noktasıyla 2.178 m yüksekliğindeki Verhni Zub'dur. Kapalı havuzda kurak ve sert bir kara iklimi egemendir. Bu nedenle alçak kesimler bozkırlar ve ormanlık alanlarla kaplıdır. Ama 1954'ten sonra özelliklede Bakir ve boş topraklann çoğu tarıma açılmıçtır. Dağlar çam, köknar ve ladin ormanlarıyla kaplıdır.

Hakaslar eskiden göçebe olaıı Sibiryalı bir Türk halkıdır. Ama göniimüzde bölge nüfusunun yaklaşık % 80'ini Ruslar oluşturur.

Toplam nüfıısu 498.384 olan Hakas Mulıtar Bölgesi nüfusunun ancak % 11.1'i Türk'dür.

1989 nüfus sayımına göre nüfusları 110.000 olan Hakas'lar başlıca Krasnoyarsk Kray'ına bağlı olan Hakas Muhtar Bölgesinde yaşamaktadırlar. Hakasların Kırgız ve Sagay diye iki kolu bulunur.

İdari Yapı

İdari merkezi Abakan'ın dışında Minusinsk kenti bulunmaktadır.
Güney Doğu Sibirya'da bulunan bu bölge, Rusya'nın Krasnoyarks vilayetine bağlıdır. Rıısya'nın oluşumunda ve 18. yüzyılda Rusya'ya katılmış, 1930'da Muhtar Bölge olarak yer almıştır.

Ekononıik Yapısı

Hakas Muhtar Bölgesi, ekonomik kaynaklardan kömür, demir, altın, mermer vs. sanayi bakımından zengindir. Ayrıca kereste işletme sanayii gelişmiştir. Ekonomi tarım ve hayvancılığa (özellikle küçükbaş) dayanmaktadır. Bitki üretimi de yeterli düzeydedir.
Koyun ve keçi besiciliği hala önemli bir ekonomik etkinliktir. Alçak kesimlerde gerçekleştirilen sulama projeleri otlaklarda beslenen hayvan sayısını, ekili arazilerin yüzölçümünü ve başta buğday, yulaf, darı ve patates olmak üzere tarımsal üretimi artırmıştır. Rusların bölgeye yerleşmesinede etkili olan bakır madenciliği 18. yy'dan beri önemini korumaktadır. Abaza ve Teya'da zengin demir cevherleri. yukarı Çulım'da altın, Çemogorsk'ta kömür, Aksiz'de barit çıkartılmaktadır. Bölgede ayrıca bakırtungsten yatakları da vardır. Ormanlar önemli bir kereste kaynağıdır.
Nüfus
Enerji

1980'lerin başında Yenisey Irmağı üzerindeki Sayanagorsk'ta yapılan 6.400 megavat kapasiteli hidroelektrik santralından Minusinsk Havzasındaki sanayi için gerekli enerjinin sağlanması planlanmış ve elektrik enerjisi gereksinimini karşılamaktadır.

Eğitim ve Kültür

Hakasya'da 269 ortaokulda (91 bin öğrenci), 7 Anaokulunda (770 öğrenci), 1 üniversitede (6500 öğrenci) bulunmaktadır. Eğitim sistemi devletin mülkiyetindedir. Burada yılda 15.000 kitap, 1 detgi (2200 tiraj), 1 gazete bulunmaktadır. 250 kütüphane, 1 müze^ 1 tiyatro, 280 kliip vardır.

Dil

Hakas'ca Uygur şivesine yakındır. Bugün bir yazı diline sahip olan Hakaslar'ın dil ve edebiyat enstitüleri mevcuttur.
Güney Sibirya'da yaşayan Hakas Türklerinin kullandığı Türk lehçesi, Türk dillerinin sınıflandınlmasında Doğu Türkçesi öbeğine girer. Hakaslar Çarlık döneminde zorla kabul ettirilen Kiril alfabesini Sovyet Devriminden sonra bırakıp Latin alfabesine geçmişler, ama 1939'dan sonra yeniden Rus alfabesini kullanmak zorunda kalmışlardır. Moğolca ve Çince öğelerin de rastlandığı Hakasça'nın sözcük dağarcığı daha çok ortak Türkçe'nin sözcüklerinden oluşur. Belli başlı ses değişimlerine ömek olarak b/p (bar "var" / Par, biz / pis). d/z (aday "ayak" / azak), y/c (yahşi "güzel" / cahşi, yıl / cıl), z/s (yüz / çüş) gösterilebilir.
Hakaslar zengin bir halk edebiyatı geleneğine sahiptirler. Türkolog W. Radloffun Hakas lehçesi edebiyatı ve etnografyasıyla ilgili geniç çalışmaları vardır.

HAKAS TÜRKÇESINDE SAYILAR

Hakas Türkçesi Türkiye Türkçesi Hakas Türkçesi Türkiye Türkçesi HakasTürkçesi Türkiye Türkçesi

bir bir segiz sekiz altan altniış

iki iki dokuz dokuz hitton yetmiş

üs üç on on sigiz on seksen

dört dört yihibitgı yirmi bir doguz on doksan

bis beş otuz otuz hüz yüz

alti altı hırıh kırk hüz yuz bin

yedi yecli illi elli tüben on bin

[Terorist PKK] [Türk Kalemleri] [Türk Dili] [Türk Müziği] [Türk Tarihi] [Haberler] [Turan Eller] [Kitaplar] [Türkçe Adlar] [Web Okulu] [Çocuk Bahçesi] [Diğer Sayfalar